Obowiązkowe szczepienia przed podróżą. Jak jeszcze możesz zadbać o swoje zdrowie?

Wyjazd za granicę – zwłaszcza do krajów o odmiennych warunkach sanitarnych i klimatycznych – wiąże się z ryzykiem kontaktu z drobnoustrojami, których nie spotyka się na co dzień w Polsce. Szczepienia ochronne przed podróżą to najskuteczniejszy sposób zabezpieczenia się przed wieloma chorobami zakaźnymi. Dzięki nim zyskujesz odporność na patogeny występujące w danym regionie. 

Dlaczego warto zadbać o szczepienia przed wyjazdem? 

• Choroby tropikalne (np. dur brzuszny, żółta febra, wirusowe zapalenie wątroby) mogą mieć ciężki przebieg u osób z naszej strefy klimatycznej, które nie posiadają naturalnej odporności,
• W wielu regionach poziom opieki medycznej bywa niski – lepiej więc zapobiegać chorobom, niż liczyć na leczenie na miejscu,
• Szczepienia wzmacniają Twój układ odpornościowy i chronią zdrowie podróżnika, pozwalając cieszyć się urlopem bez niespodzianek.

Obowiązkowe szczepienia przed podróżą to te, które musisz posiadać potwierdzone wpisem w Międzynarodowej Książeczce Szczepień, aby przekroczyć granicę danego państwa. Wymogi te wynikają z Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych WHO lub przepisów lokalnych kraju docelowego. 

Co to jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień (żółta książeczka) i jak ją wyrobić?

To oficjalny dokument (International Certificate of Vaccination or Prophylaxis – ICVP) potwierdzający wykonane szczepienia lub profilaktykę lekową, wymagany przy przekraczaniu granic niektórych państw. Służy głównie do odnotowania szczepienia przeciw żółtej febrze, ewentualnie meningokokom lub innym wymaganym (np. w razie lokalnych przepisów)

Żółtą książeczkę otrzymasz w punktach szczepień lub poradniach medycyny podróży – warto ją mieć zawsze przy sobie w trakcie zagranicznych wojaży. 

Przeczytaj także: Jakie ubezpieczenie turystyczne do Azji powinieneś wybrać?

Na co musisz się zaszczepić przed podróżą w egzotyczne miejsca?

Najczęściej obowiązkowe są szczepienia przeciwko takim chorobom jak:

• żółta febra (żółta gorączka) – to jedyne szczepienie oficjalnie wymagane przez WHO dla podróżnych. Jest obowiązkowe przy wjeździe do kilkunastu krajów Afryki subsaharyjskiej i Ameryki Południowej – bez zaświadczenia o szczepieniu na nią, zapomnij o wjeździe. Często wymaga się go także od osób przylatujących z kraju, w którym żółta febra występuje (nawet tranzytem powyżej 12 godzin). Przykładowo, Ghana, Angola, Uganda – kraje te wymagają szczepienia na żółtą gorączkę od wszystkich przyjezdnych. Certyfikat staje się ważny po 10 dniach od zaszczepienia i obecnie ważny jest bezterminowo (dożywotnio). Szczepionkę przeciw żółtej gorączce mogą otrzymać osoby od 9. miesiąca życia wzwyż;
• meningokoki (meningokokowe zapalenie opon mózgowych) – wymóg szczepienia przeciw meningokokom dotyczy pielgrzymów udających się do Mekki w Arabii Saudyjskiej (Hajj lub Umrah). Saudyjskie prawo wizowe wymaga zaświadczenia o szczepieniu czterowalentną szczepionką (ACWY) przed wydaniem wizy pielgrzymkowej. Ponadto niektóre kraje „pasa meningitis” w Afryce (strefa od Senegalu po Etiopię) mogą wymagać takiego szczepienia w porze suchej, choć częściej jest ono po prostu zalecane podróżnym do tych rejonów.

Czy to cała lista? Aktualnie większość krajów nie wymaga już szczepienia przeciw COVID-19 przy wjeździe (po zniesieniu restrykcji w 2022 r. i 2023 r.). W wyjątkowych sytuacjach lokalne władze mogą jednak wprowadzać tymczasowe wymogi – warto przed podróżą sprawdzić aktualne informacje. Bywa też, że pewne szczepienia są wymagane przy długotrwałym pobycie lub pracy (np. szczepienie na żółtaczkę typu B przed podjęciem pracy w szpitalu za granicą). 

Sprawdź również: Afryka – wakacje marzeń czy wyzwanie? O czym pamiętać przed 
wyjazdem?

Większość popularnych kierunków turystycznych nie narzuca obowiązkowych szczepień. Jednak warto rozważyć szczepienia zalecane. Są to szczepienia dobrowolne, które chronią przed chorobami częściej występującymi w danym regionie świata lub w określonych warunkach podróży. 

Szczepienia przed wyjazdem do popularnych destynacji: Zanzibar i Wyspy Zielonego Przylądka

Popularne ostatnio wśród Polaków są podróże na Zanzibar oraz Wyspy Zielonego Przylądka. Jakie szczepienia są zalecane przed wyjazdem w te rejony?

Na Zanzibar, czyli do Tanzanii, nie ma szczepień obowiązkowych. Ale władze zalecają podróżnym wykonanie szczepień na:

• Wirusowe zapalenie wątroby typu A i B (WZW A, WZW B) – tzw. żółtaczka pokarmowa (WZW A) jest tam dość powszechna, a ryzyko zakażenia zwiększa się przez niższy standard sanitarny (np. lód z zanieczyszczonej wody, uliczne jedzenie). Z kolei WZW B przenosi się przez krew i kontakty seksualne – również warto być uodpornionym, zwłaszcza że w wielu krajach Afryki sporo osób jest nosicielami tego wirusa;
• Dur brzuszny (tyfus) – bakteria wywołująca dur może znajdować się w zanieczyszczonej żywności i wodzie. Na Zanzibarze ryzyko „choroby brudnych rąk” jest znacząco wyższe niż w Europie. Szczepienie przeciw durowi brzusznemu zaleca się każdemu, kto planuje spożywać lokalne potrawy, szczególnie poza luksusowymi hotelami;
• Meningokoki – przenoszone są drogą kropelkową, dlatego zaleca się zaszczepić na nie tym, którzy będą przebywać w dużych skupiskach ludzkich. Jedna dawka szczepionki ACWY przed podróżą zabezpiecza przed groźnym zapaleniem opon mózgowych;
• Wścieklizna – na Zanzibarze często można spotkać zdziczałe psy i małpy, które mogą być nosicielami wścieklizny. Osobom planującym częsty kontakt z przyrodą, jaskinie (nietoperze) lub długie pobyty zaleca się szczepienie przeciw wściekliźnie;
• Denga – choroba wirusowa przenoszona przez komary Aedes. Od niedawna dostępna jest szczepionka przeciw dendze (szczepionka dwu dawkowa). Denga występuje okresowo w Tanzanii, zatem szczepienie warto rozważyć szczególnie przy dłuższych wyjazdach w porze deszczowej.

Ponadto na Zanzibarze trzeba pamiętać o profilaktyce malarii i Zika, bo przeciw tym chorobom nie ma szczepień. Cały Zanzibar leży w strefie malarycznej – występuje tam Plasmodium falciparum, wywołujący ciężką postać malarii. Koniecznie stosuj środki ochrony przed komarami, a rozważ także chemioprofilaktykę (o czym szerzej w kolejnym rozdziale).

W przypadku Wysp Zielonego Przylądka, egzotycznego archipelagu u wybrzeży Afryki, obowiązkowe szczepienia mają charakter selektywny. To znaczy, że szczepienia na żółtą febrę wymagane są od osób, które przyleciały z kraju zagrożonego żółtą febrą, nawet jeśli to tylko tranzyt powyżej 12 godzin. Turyści podróżujący bezpośrednio z Polski nie muszą mieć obowiązkowych szczepień. 

A na co zaleca się zaszczepić przed wyjazdem na Cabo Verde? Podobnie, jak w przypadku innych krajów tropikalnych, warto mieć szczepienie na:

• WZW A i WZW B,
• dur brzuszny, 
• tężec, 
• błonica, 
• krztusiec
• meningokoki, 
• wścieklizna.

Dobra wiadomość jest taka, że na Wyspach Zielonego Przylądka nie ma już malarii (choroba została tam w dużej mierze wyeliminowana). Nie musisz przyjmować leków przeciwmalarycznych, ale koniecznie chroń się przed komarami, ponieważ wciąż istnieje ryzyko innych chorób przenoszonych przez owady, np. wirusa Zika. Stosuj repelenty i moskitiery, by nie dopuścić do ukąszeń.

Przeczytaj także: Podróż samemu – jak zadbać o bezpieczeństwo i komfort podczas 
wyjazdów solo?

Nie zostawiaj szczepień na ostatnią chwilę. Organizmu nie da się w pełni uodpornić z dnia na dzień – potrzebuje on czasu na wytworzenie przeciwciał. Optymalnie zgłoś się do lekarza lub przychodni na 6-8 tygodni przed wyjazdem. 

Sprawdź, czy szczepienia są jedno- czy wielodawkowe. 

Szczepienie na dur brzuszny – ile przed wyjazdem?

Szczepienie przeciw durowi brzusznemu (tyfusowi) jest zalecane podróżnym udającym się do krajów o niskim poziomie sanitarno-higienicznym, szczególnie w Azji Południowej (Indie, Nepal), Afryce czy na niektórych obszarach Ameryki Łacińskiej. 

Obecnie dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciw tyfusowi: doustna (żywa, atenuowana) oraz iniekcyjna (polisacharydowa). Kiedy się zaszczepić? Niezależnie od rodzaju, szczepienie należy zakończyć najpóźniej na ok. 1-2 tygodnie przed wyjazdem, aby organizm zdążył wytworzyć odporność. Jedna dawka szczepionki iniekcyjnej zapewnia ochronę po ok. tygodniu od podania i utrzymuje ją przez 3 lata. Szczepionkę doustną przyjmuje się w 3 dawkach co drugi dzień – pełen cykl należy ukończyć minimum 7-10 dni przed podróżą.

Niestety, nie istnieje standardowe szczepienie na malarię. Malaria jest chorobą pasożytniczą przenoszoną przez ukąszenia komarów, której zapobiega się poprzez przyjmowanie leków przeciwmalarycznych oraz ochronę przed ukąszeniami owadów.

Istnieją co prawda szczepionki przeciw malarii (np. RTS,S znana jako Mosquirix), ale są one na razie wdrażane jedynie w wybranych krajach Afryki i nie są dostępne komercyjnie w Polsce. Dlatego każdy podróżny udający się w strefę malaryczną powinien skupić się na profilaktyce farmakologicznej i mechanicznej.

Kiedy zacząć przyjmować profilaktycznie leki przeciwmalaryczne? To zależy od zaleceń lekarza i rodzaju leku. Przy popularnym schemacie z atawakwonem/proguanilem tabletki zaczyna się zażywać 1-2 dni przed wjazdem na teren malaryczny, kontynuuje codziennie w trakcie pobytu i 7 dni po opuszczeniu strefy ryzyka.

Pamiętaj, że żaden lek nie daje 100% ochrony przed tą chorobą!

Oprócz szczepień istnieje wiele działań profilaktycznych, które pomogą Ci unikać chorób i wypadków podczas wyjazdu. Egzotyczne wakacje to przecież nie tylko wirusy i bakterie – to również odmienne środowisko, inne zagrożenia (np. ukąszenia owadów, biegunki podróżnych) i wyzwania dla organizmu (klimat, jedzenie).

Profilaktyka chorób przenoszonych przez owady

Jak już wspomnieliśmy, ochrona przed komarami i innymi owadami w krajach tropikalnych jest niezwykle ważna! Przenoszą one groźne dla organizmu człowieka patogeny. Jak się przed nimi chronić? Nad łóżkiem rozwiń koniecznie moskitierę, używaj repelentów, noś ubrania z długimi rękawami i nogawkami – nawet gdy jest gorąco! 

Jakie repelenty wybrać? Zapakuj mocny repelent przeciw komarom tropikalnym, zawierający DEET 30-50% lub ikarydynę 20% (takie stężenia zapewniają dłuższą ochronę). Stosuj preparat na odsłonięte części ciała całodobowo w strefach zagrożenia malarią oraz przynajmniej w ciągu dnia w strefach dengi i wirusa Zika. 

Bezpieczeństwo żywności i wody

Podróżując po świecie, często kusi nas spróbowanie lokalnych specjałów z ulicznych straganów czy picie egzotycznych napojów z lodem. Niestety, to właśnie droga pokarmowa jest najczęstszą przyczyną tzw. biegunki podróżnych oraz chorób jak cholera, dur brzuszny czy WZW A. Jak ograniczyć to ryzyko?

• Pij tylko wodę pewnego pochodzenia – fabrycznie butelkowaną (sprawdź, czy kapsel jest nienaruszony) lub przegotowaną. Unikaj kranówki oraz napojów z niewiadomej wody,
• Uważaj na lód w drinkach – jeśli nie masz pewności co do źródła wody, lepiej zamawiać napoje bez lodu,
• Najbezpieczniejsze są posiłki świeżo ugotowane i gorące – wysoka temperatura zabija większość drobnoustrojów,

• Unikaj surowych warzyw oraz nieobranych owoców kupowanych na straganie,
• Myj i obieraj owoce najlepiej przegotowaną wodą, nie z kranu,

• Uważaj na owoce morza i ryby – jeśli nie masz pewności co do świeżości, lepiej nie ryzykuj zatrucia.

Zachowaj higienę rąk!

Myj ręce jak najczęściej, zwłaszcza przed jedzeniem. Noś ze sobą żel lub chusteczki antybakteryjne, gdy nie ma dostępu do czystej wody. Pamiętaj, że wiele patogenów przenosi się często przez brudne ręce właśnie.

Przygotuj dobrze wyposażoną apteczkę podróżną!

Przed wyjazdem koniecznie skompletuj podręczną apteczkę. Co do niej zapakować?

• Leki przyjmowane na stałe – weź ich zapas na cały wyjazd + kilka dni ekstra. Trzymaj je w bagażu podręcznym, najlepiej w oryginalnych opakowaniach,
• Leki przeciwmalaryczne – jeśli jedziesz w rejony występowania malarii,
• Leki przeciwbiegunkowe – miej przy sobie środek zapierający (np. loperamid) oraz elektrolity, które wzmocnią organizm w przypadku torsji. Możesz wziąć też tradycyjny węgiel aktywowany, a także probiotyki,
• Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe – najczęściej to niesteroidowe leki przeciwzapalne, czyli paracetamol i ibuprofen,
• Leki na przeziębienie/infekcje dróg oddechowych – weź leki z pseudoefedryną, tabletki do ssania na gardło i preparaty przeciwkaszlowe,
• Leki na alergię – czyli antyhistaminowe. Przydadzą się nie tylko alergikom – złagodzą też reakcje na ukąszenia owadów czy odczyny po roślinach,
• Materiały opatrunkowe – czyli: plastry różnej wielkości, opaski (bandaże) elastyczne, gazę jałową, kompresy, plaster bez opatrunku (taśma), środek do dezynfekcji ran, nożyczki, pęsetę, rękawiczki jednorazowe.

Ubezpiecz się na podróż!

Jedną z najważniejszych zasad podróżowania – szczególnie w egzotyczne rejony, jest niepozostawianie swojego zdrowia przypadkowi. Koniecznie wykup ubezpieczenie kosztów leczenia i pomocy assistance, np. w LINK4. W ramach tego ubezpieczenia nie tylko pokryjemy koszty leczenia do wysokości sumy ubezpieczenia, ale i pomożemy Ci zorganizować pomoc medyczną – nawet na końcu świata! 

Pomoc assistance to m.in. transport z i do szpitala, pomoc w powrocie do kraju w przypadku nagłego zachorowania lub nieszczęśliwego wypadku oraz wiele innych przydatnych świadczeń. Sprawdź naszą ofertę!

Obecnie nie ma zbyt długiej listy obowiązkowych szczepień przed egzotycznymi podróżami. Najważniejsze jest nabycie odporności na żółtą febrę – bez tej szczepionki może zostać odmówiony Ci wjazd do niektórych krajów. Warto jednak zapoznać się z listą sugerowanych przez WHO szczepień, w zależności od celu podróży. 

Nie zdawaj się na dzieło przypadku i ubezpiecz się na podróż, aby w razie nagłego zachorowania lub nieszczęśliwego wypadku uzyskać pomoc ubezpieczyciela, który nie tylko pokryje koszty leczenia, ale i wesprze Cię w organizacji interwencji medycznej. 

Ubezpieczenie podróżne w LINK4 możesz kupić:

• online – przez nasz kalkulator, 
• telefonicznie – dzwoniąc pod numer 22 444 44 79, 
• stacjonarnie u agenta współpracującego z LINK4. 

Szczegółowe informacje o produktach, limitach i wyłączeniach, a także OWU dostępne są na stronie www.link4.pl.

Gdzie znajdę aktualne informacje o wymaganych i zalecanych szczepieniach do danego kraju?

Najlepszym źródłem są oficjalne komunikaty WHO czy na stronie np. MSZ. Aktualne informacje publikuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w poradniku International Travel and Health. Główny Inspektorat Sanitarny prowadzi listę punktów szczepień dla podróżnych i informacje o chorobach w krajach świata.

Czy dzieci również powinny być szczepione przed podróżą?

Tak, dzieci także wymagają ochrony podczas wyjazdów zagranicznych. Wiele szczepień zalecanych dla dorosłych dotyczy też małych podróżników – muszą one jednak być dostosowane do wieku dziecka. Przykładowo szczepienie przeciw żółtej gorączce można podać dopiero od 9. miesiąca życia.

Jakie są przeciwwskazania do szczepień przed wyjazdem?

Przeciwwskazania do szczepień dla podróżnych są podobne jak do innych szczepień. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest ciężka reakcja uczuleniowa (anafilaksja) po poprzedniej dawce danej szczepionki lub na jej składnik. W praktyce oznacza to, że jeśli ktoś dostał wstrząsu po szczepieniu np. na żółtą febrę, nie wolno mu powtórnie go podać. Inne przeciwwskazania dotyczą głównie żywych szczepionek: nie podaje się ich osobom z poważnym upośledzeniem odporności (np. w trakcie chemio- czy radioterapii, po przeszczepach) oraz zwykle unika się ich u kobiet w ciąży, o ile nie ma bezwzględnej konieczności. 

Ile kosztują szczepienia zalecane przed podróżą?

Ceny szczepień dla podróżnych zależą od rodzaju szczepionki i miejsca, gdzie ją się wykonuje. W Polsce szczepienia zalecane nie są refundowane przez NFZ, co oznacza, że koszt ponosi podróżny.

Co zrobić w przypadku nagłego zachorowania podczas wyjazdu za granicę?

Jeśli podczas podróży poczujesz się poważnie chory albo ulegniesz wypadkowi, nie zwlekaj z szukaniem pomocy medycznej. Jeżeli masz ubezpieczenie podróżne, zadzwoń po pomoc albo udaj się jak najszybciej do lekarza pierwszego kontaktu lub do szpitala. 

Źródła:
1. Strona MSZ, Szczepienia obowiązkowe i zalecane, 
https://www.gov.pl/web/zdrowie/szczepienia-obowiazkowe-i-zalecane
2. Szczepienia info, Jak przygotować się do podróży zagranicznej? 
https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jak-sie-zabezpieczyc-przed-podroza-zagraniczna/?strona=2
3. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Świnoujściu, Szczepienia przed podróżą – egzotyczne, 
https://www.gov.pl/web/psse-swinoujscie/szczepienia-przed-podroza---egzotyczne
4. Medycyna Podróży, Prof. dr hab n. med. Krzysztof Korzeniewski, Szczepienia obowiązkowe i zalecane, 
https://medycynatropikalna.pl/niezbednik-podroznika/przygotowania-do-wyjazdu-szczepienia-obowiazkowe-i-zalecane
5. Portal Po dyplomie, David O. Freedman, MD, Prewencja malarii u osób planujących krótkie podróże, https://podyplomie.pl/medycyna/11494,prewencja-malarii-u-osob-planujacych-krotkie-podroze